بررسی موانع فرهنگ‌نویسی برای مثنوی معنوی

این سخنرانی در دهمین رستخیز ناگهان به اهتمام مؤسسه سروش مولانا و در روز دوشنبه 25 مهر ماه در سالن ایوان شمس برگزار شد.

دکتر مهرکی در این سخنرانی به تعریف فرهنگ و به بیان انواع تقسیم‌بندی‌های ممکن فرهنگ‌ها پرداخته است. او به طرح این سوال می‌پردازد که: “آیا می‌توان برای متون ادبی فرهنگ تخصصی تدوین کرد؟
دلیل اهمیت این پرسش به زعم دکتر مهرکی وجود دو حکم یا گزاره متناقض در ذهن ماست: نخست آنکه ما هنگام مراجعه به یک فرهنگ، معنای واژه‌ای را که در آنجا می‌یابیم، قطعی تلقی می‌کنیم. و اگر جز این باشد تدوین فرهنگ بی معناست. و دیگر آنکه، در مواجهه متون ادبی، در ذهن ما این پیشفرض موجود است که به دلیل ویژگی ابدیت و ادبیت، متن ادبی نمی‌تواند معنای قطعی داشته باشد. و حتی در صورتی که دارای معنای قطعی باشد، از ارزش ادبی و جاودانه آن، کم خواهد شد. البته درباره متون کلاسیک معنا محور، همچون بعضی اشعار خاقانی یا مسعود سعد سلمان، که از آن ها معنای قطعی می‌فهمیم و بین نظر خواننده و سراینده اختلاف نظر چندانی نیست، چنین مفروضی صادق نیست. اما در متون عرفانی و متن‌هایی که با اندیشه‌های عمیق بشری مثل پرسش‌های فلسفی انسان درباره مرگ و زندگی و با عواطف عمیقی مثل عشق سر و کار دارند، معنای واژگان چند لایه می‌شود و معنای قطعی آن‌ها قابل درک نیست.
در میان متون فارسی 3 متن این ویژگی را بیشتر دارند: شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ و مثنوی مولوی. و در این میان، درباره مثنوی اختلاف نظر بیشتری هست و این اختلاف نظر گاه اینقدر شدید است که عده‌ای، مثنوی را در کنار کتاب‌های آسمانی قرار می‌دهند.