شرح مناظره اهل سبا با پیام آوران الهی: ایرج رضایی

داستان اهل سبا و لجاجت و مخالفت ایشان با دعوت انبیای الهی، از داستان‌های جذاب و نکته‌آموزی است که مولانا در میانه‌ی دفتر سوم مثنوی با رویکرد و سبک و سیاق خلاقانه خاص خود، روایت کرده است.

مولانا در این داستان، با ظرافت و حدّت ذهن بی‌مانندی، انبیای الهی و منکران و مخالفان ایشان را، رویاروی هم قرار می‌دهد و آنها را به طرز زنده و جانداری، به گفت‌وگو و مناظره وامی‌دارد. مناظره‌ای آن گونه بلیغ و اثرگذار که خواننده احساس می‌کند انگار خود نیز در صحن قصه حضور دارد و از نزدیک شاهد این گفت‌وگوی داغ و تامل‌برانگیز است.

مولانا در این داستان، توفیق می‌یابد عصاره‌ای از مذاکرات پیامبران الهی را با منکران ایشان، به همراه دلایل و احتجاجات هر کدام، پیش چشم مخاطب مثنوی قرار دهد.

اگرچه در جریان روایت، موضع راوی در دفاع از حقانیت انبیا و بطلان دلایل منکران آنها کاملا آشکار است، اما این امر مانع از آن نمی‌شود که راوی دلایل مخالفان را نیز همدلانه با همان قدرت و قوّت، صورت‌بندی و تقریر کند؛ تا حدی که تصور می‌رود داستان در مواردی از تک صدایی محض، که ناشی از سیطره‌ی جانبدارنه ذهنیت راوی بر متن است، رها‌ گشته به مایه‌هایی از چند صدایی نزدیک می‌شود. شیوه‌ای که در اسلوب قصه‌گویی قدما، به ویژه در فرهنگ شرق، نمونه‌های چشمگیر و فراوانی ندارد.