بررسی و تحلیل رفتارهای غیرکلامی در آثار مولانا

این سخنرانی در سومین نشست رستخیز ناگهان و در تاریخ 23 اسفند 1389 و به اهتمام مؤسسه سروش مولانا برگزار شده است.

دکتر ایرج رضایی در این سخنرانی با مقدماتی درباره رفتارشناسی و نقد و تحلیل رفتارهای کلامی و غیرکلامی بحث خود را آغاز کردند. به نظر ایشان رفتارشناسی و نقد و تحلیل رفتارهای کلامی و غیر کلامی از مبانی اصلی انسان‌شناسی مولانا و یکی از محورهای بنیادین آموزه‌های عرفانی او به شمار می‌آید.
ایشان عقیده دارند سالک حقیقت، در مسیر سلوک که مسیری بریده و جدا از متن زندگی و تعاملات انسانی نيست، بايد آن اندازه از شناخت و معرفت بهره‌ور باشد تا بتواند دوست را از دشمن و راست‌گويان را از مدعيان دروغين و رهزنان روح باز شناسد. نیز عقیده دارند توصيفات اندامی و نشانه‌شناسی زبان تن در مثنوی همانند شاهنامه، هم چون شگردی در شخصيت‌پردازی و نمايش حالت‌های روحی و روانی قهرمانان داستان به كار می‌آيد. ایشان در این سخنرانی به بازکاوی و بازخوانی رفتارها و كُنش‌های غيركلامی در آثار مولانا، از منظر علم ارتباطات غيركلامی و روان‌شناسی اجتماعی پرداختند.
دکتر رضایی با نگاهی به انواع توصیفات اندامی در زبان و ادب فارسی اظهار داشتند که توصیف حالت‌ها و رفتارهای متنوع اندام‌های انسانی در فرهنگ ایرانی و به تبع آن در شعر و ادب پارسی به عنوان یکی از مظاهر و جلوه‌های درخشان این فرهنگ از دو منظر قابل مطالعه و بررسی است: یکی از منظر غنایی و جمال‌شناختی و دیگر از منظر ارتباطی و روان‌شناختی.
در نظر ایشان توصیف زیبایی‌شناختی خود دارای دو جنبه است: جنبه‌ای که ناظر بر عالم محسوسات و زیبایی این جهانی است و امروزه با عنوان ظاهر فیزیکی و مفهوم جذابیت و آن چه در یک جامعه فرهنگی، امری زیبا و معیارهای زیبایی اشخاص تلقی می‌شود؛ و جنبه‌ای که دارای مبانی و معانی عمیق معرفتی و عرفانی است. رویکردی خاص به پدیده زیبایی که شاید بتوان آن را خاص روح معناگرا و جان یزدان پرست فرهنگ ایرانی دانست.
نیز توصیف ارتباطی را نیز دارای دو جنبه می‌دانند: جنبه‌ای که ناظر بر پیوند عاشقانه انسان با خداوند و عالم غیب است که در اين معنا حركات و رفتارهای اعضای بدن چون زلف يار و خال رخسار، ناوک مژگان، تير غمزه و كمان ابرو و هم چنين، قهر و ناز و عشوه و كرشمه و لطف و عتاب؛ همه و همه به عنوان تجلّيات جماليه و جلاليه معشوق الهی دارای معانی نمادين و رمزی مطابق با مشرب تأويلات عرفانی است كه عارف متعقد است اشارت‌گر پيام‌هایی از جهان غيب است. و جنبه دوم از توصيف ارتباطی، بخشی است كه شامل مناسبات انسانی و روابط بين شخصی و عميق‌ترين و فردانی‌ترين نوع اين ارتباط يعنی ارتباط عاشقانه اين جهانی است که محور اصلی بحث ایشان را نیز در بر می‌گیرد.